Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia występujące na stanowisku pracy mogą prowadzić do powstania choroby zawodowej lub innego poważnego schorzenia, a nawet trwałego uszczerbku na zdrowiu. Szkodliwe warunki w zakładzie pracy mają bezpośredni wpływ nie tylko na pogorszenie stanu zdrowia, ale również mniejszą wydajność i produktywność pracowników. Czym różnią się poszczególne rodzaje czynników? Jak długo pracodawca musi rejestrować i przechowywać wyniki badań i pomiarów? Sprawdźmy to!
Praca w szkodliwych warunkach: czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe
Na szkodliwe warunki pracy składają się trzy czynniki: szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne. Przepisy nie określają jasno definicji każdego rodzaju czynnika. Wiele zależy od stężenia, poziomu oddziaływania i wymiaru czasu pracy a identyfikacja rodzaju leży w gestii specjalisty ds. BHP. Podsumowując, jeden czynnik (np. niedostateczne oświetlenie) może być:
- uciążliwy (podczas pracy przy komputerze obniży komfort pracownika);
- szkodliwy (długotrwałe męczenie oczu może doprowadzić do wady wzroku);
- niebezpieczny (słabe światło może być przyczyną wypadku przy pracy na produkcji).
Rodzaje czynników a stopień ich szkodliwości
Zasadniczo określają one stopień niebezpieczeństwa:
- czynniki uciążliwe nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka, a jedynie utrudniają pracę i mogą prowadzić do nadmiernego zmęczenia;
- oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia może doprowadzić do stanowczego pogorszenia stanu pracownika;
- niebezpieczne czynniki mogą mieć natychmiastowy wpływ na stan zdrowia, doprowadzić do urazu, a nawet śmierci osoby wykonującej pracę.
Czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy – fizyczne, chemiczne i biologiczne
Szkodliwe czynniki dzielimy na trzy rodzaje ze względu na źródło ich pochodzenia. Wyróżniamy:
- Czynniki fizyczne;
- Czynniki biologiczne;
- Czynniki chemiczne.
W obowiązujących wykazach norm higienicznych określone są najwyższe dopuszczalne wartości każdego czynnika. Dla szkodliwych czynników posługujemy się wartościami:
- NDN – najwyższe dopuszczalne natężenie fizycznego czynnika szkodliwego;
- NDS – najwyższe dopuszczalne stężenie;
- NDSCh – najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe;
- NDSP – najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe.
Czynniki fizyczne
Ten rodzaj czynników najczęściej występuje w pracy w zakładach produkcyjnych lub na budowie. Do fizycznych czynników zaliczamy:
- niekorzystny mikroklimat (skrajnie niskie lub wysokie temperatury powietrza);
- drgania i wibracje;
- nadmierny hałas;
- promieniowanie elektromagnetyczne, nadfioletowe, jonizujące, optyczne i laserowe;
- poruszające się mechanizmy i maszyny;
- ostre i wystające krawędzie;
- pracę na wysokościach;
- sztuczne oświetlenie.
Czynniki biologiczne
Najczęściej występujące czynniki w jednostkach badawczych, laboratoriach i placówkach ochrony zdrowia. Narażeni na te czynniki są również pracownicy zakładów produkujących żywność, oczyszczalni ścieków i zakładów gospodarowania odpadami. Zagrożeniami biologicznymi są:
- bakterie;
- wirusy;
- grzyby;
- pasożyty.
Wśród skutków występowania w miejscu pracy czynników biologicznych wyróżniamy:
- alergie;
- zatrucia pokarmowe;
- zakażenia.
Czynniki chemiczne
Chemiczne zagrożenia są najliczniejszą i najgroźniejszą grupą czynników. Mogą występować w postaci substancji chemicznych, pyłów, par, gazów, dymów i oparów, takich jak:
- pyły pochodzenia organicznego;
- pyły pochodzenia chemicznego;
- pyły drewna.
Czynniki chemiczne mogą przedostawać się do organizmu zarówno przez drogi oddechowe, jak i usta, przewód pokarmowy i skórę. Mogą działać na organizm w bardzo różnoraki sposób, np.:
- toksycznie;
- rakotwórczo;
- drażniąco;
- uczulająco;
- mutagennie.
Czynniki szkodliwe i uciążliwe – obowiązki pracodawcy
Zatrudniający musi przeprowadzać na własny koszt badania i pomiary szkodliwych czynników. Rejestr czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w miejscu pracy powinien być przechowywany nawet przez okres 40 lat licząc od daty ostatniego wpisu. To właśnie na pracodawcy ciąży również obowiązek rozeznania technicznego i wytypowania czynników oraz zlokalizowania ich źródła. Właściciel przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny za zapewnienie odpowiednich warunków pracy i stosowanie środków ochrony zbiorowej lub indywidualnej oraz informowanie pracowników o wynikach badań.
Badania i pomiary – przepisy
Kwestię badań i pomiarów reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Pracodawca musi wykonać pomiary w terminie do 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności oraz każdorazowo, jeśli nastąpiły zmiany w wyposażeniu technicznym, procesie technologicznym lub w warunkach wykonywania pracy.
Pomiary chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia
Z wyjątkiem czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, co do zasady badania i pomiary powinny być wykonywane:
- co najmniej raz na dwa lata – pod warunkiem, że podczas ostatniego badania stwierdzono stężenie czynnika od 0,1 do 0,5 wartości dopuszczalnych stężeń (NDS);
- co najmniej raz w roku – jeśli ostatnie badanie wykazało stężenie powyżej 0,5 wartości NDS.
Badania fizycznych czynników również wymagane są cyklicznie, jednak jest to zależne od rodzaju i źródła pochodzenia zagrożenia.
Czynniki rakotwórcze
W przypadku czynników rakotwórczych lub mutagennych sytuacja wygląda nieco inaczej. Pomiarów tych czynników należy dokonywać:
- co najmniej raz na sześć miesięcy – jeśli wyniki pomiarów stwierdziły stężenie od 0,1 do 0,5 NDS;
- co najmniej raz na trzy miesiące – jeśli NDS wyniosło powyżej 0,5 wartości.
Warto zauważyć, że jeśli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów wykonanych w odstępie co najmniej sześciu miesięcy nie przekroczyły 0,1 NDS, pracodawca będzie zwolniony z obowiązku wykonywania pomiarów.
Badania szkodliwych czynników biologicznych
Czynniki biologiczne podlegają wyłącznie ocenie ryzyka zawodowego. Nie ma obowiązku wykonywania badań i pomiarów zagrożeń biologicznych.
Pracownik narażony na szkodliwe czynniki a wcześniejsza emerytura
Czy za występujące czynniki szkodliwe na stanowisku pracy należy się dodatek do wypłaty? Niestety nie. Jednak osoby, które przepracowały przynajmniej 15 lat w warunkach szczególnych mogą skorzystać z opcji przejścia na wcześniejszą emeryturę. Co więcej, można ubiegać się o przyznanie dodatku do emerytury. Dodatek ten jest przeznaczony właśnie dla pracowników, którzy przez 15 lat byli narażeni na szkodliwe czynniki, a jego wysokość wynosi od 100 do 400 zł.
Ocena ryzyka zawodowego
Pracodawca jest zobowiązany do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego. Najczęściej stosowaną metodą oceny ryzyka jest Polska Norma PN-N-18002. Metoda wykorzystuje dwa parametry ryzyka:
- ciężkość skutków zagrożeń;
- prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożeń.
Ocena ryzyka powinna być przeprowadzona w momencie utworzenia nowego stanowiska. Pracodawca ma obowiązek wykonać ponowną ocenę, jeśli doszło do wypadku przy pracy, zostały wprowadzone nowe maszyny i technologie lub u pracownika została stwierdzona choroba zawodowa.
Przestrzeganie zasad BHP – nowe stanowisko w firmie?
Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy powinny być bezwzględnie przestrzegane w każdym przedsiębiorstwie. Pracodawca powinien być zaznajomiony ze wszystkimi aktami prawnymi związanymi z BHP. Dobrym rozwiązaniem jest utworzenie w firmie nowego stanowiska: specjalisty ds. BHP. Taka osoba zajmie się wszystkimi zagadnieniami związanymi z ochroną i bezpieczeństwem w pracy. Kandydat na to stanowisko musi mieć ukończone studia kierunkowe oraz minimum 5 lat doświadczenia w pracy w służbie BHP.
Szkodliwe warunki pracy mogą mieć ogromny wpływ na pogorszenie stanu zdrowia pracownika. Ważne jest szybkie rozpoznanie zagrożeń i zapewnienie odpowiednich środków ochronnych. Warto pamiętać też o możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę.
Zobacz także:- Zagrożenia fizyczne – uciążliwe i szkodliwe czynniki w środowisku pracy
- Czynniki uciążliwe w środowisku pracy – jakie czynniki niebezpieczne mogą występować w środowisku pracy? Poznaj zasady BHP!
- Zagrożenie biologiczne – szkodliwe czynniki w miejscu pracy
- Zagrożenia mechaniczne występujące w środowisku pracy
- Wstępne badanie lekarskie do pracy. Badania profilaktyczne pracowników przez lekarzy medycyny pracy
