Czas pracy, liczba godzin według prawa pracy. Normy, systemy, wymiary czasu pracy w Kodeksie pracy

Znajomość przepisów regulujących czas pracy ma ogromne znaczenie zarówno dla pracodawców, jak i pracowników. Praktyka pokazuje, że niestety obie strony stosunków pracy mają skłonność do nadużyć na tym polu. Poznaj kluczowe zapisy i przysługujące ci prawa!
czas pracy

Czasem pracy określa się czas, kiedy pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy. Brakuje tu niestety precyzyjnych wskazań, które określałyby granice dyspozycyjności. Jednostki, którymi posługuje się Kodeks pracy w odniesieniu do okresu rozliczeniowego pomiędzy stronami, to godziny, doby i tygodnie. Standardowy czas pracy wynosi 8 godzin na dobę, czyli 40 godzin w 5-dniowym tygodniu pracy – są zawody i okoliczności, w których dopuszcza się jego wydłużenie. W takich przypadkach mowa o dyżurze. Prawo reguluje także kwestie odpoczynku, wolnego od pracy i okoliczności zwalniające z obowiązku jej świadczenia, a także oraz nadgodziny (ich wymiar, dodatkowe wynagrodzenie za pracę nadliczbową). Czytaj dalej!

Czas pracy – definicje w prawie pracy

Wyjaśnienie tego pojęcia z punktu widzenia przepisów znajduje się w I rozdziale szóstego działu Kodeksu pracy. Zgodnie z art. 128. § 1 czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Teoretycznie wszystko wydaje się klarowne, ale taka definicja pozostawia pewną przestrzeń do odmiennych interpretacji. Poniżej parę przykładów:

  • policjant na służbie przed pobraniem ekwipunku;
  • pracownik biurowy wysłuchujący poleceń w czasie aktualizacji systemu komputera służbowego;
  • rozmowy telefoniczne, tekstowe, internetowe poza godzinami pracy.

Czas przeznaczony na podróż z miejsca zamieszkania do miejsca wykonywania pracy nie wlicza się do czasu pracy

Pozostałe definicje w tej części kodeksu pracy dotyczą:

  • pracy zmianowej – rozkład czasu pracy ze zmienną porą wykonywania obowiązków przez grupy pracowników;
  • pracowników zarządzających – osoby jednoosobowo kierujące zakładem pracy i/lub zespołem, członkowie organów kolegialnych, główni księgowi;
  • doby – 24 kolejne godziny licząc od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę według ustalonego rozkładu czasu pracy;
  • tygodnia – 7 dni kalendarzowych, licząc od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego.
Zobacz także:  Stres w pracy – przyczyny, objawy i skutki stresu. Poznaj sposoby zarządzania stresem i metody radzenia sobie z nim

Normy i ogólny, dobowy wymiar czasu pracy

Normą w pięciodniowym tygodniu pracy jest przepracowywanie 40 godzin. Dziennie czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę. Na tej podstawie oblicza się obowiązujący czas pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. W każdym z nich liczba godzin pracy może być różna. Obowiązujący w danym przedziale czas pracy pracownika zależy od:

  • wymiaru umowy o pracę;
  • liczby pełnych tygodni w przyjętym okresie rozliczeniowym;
  • liczby pozostałych dni roboczych;
  • kalendarza świąt ustawowo wolnych od pracy.

Dni ustawowo wolne od pracy

Jeżeli dzień wolny przypada poza niedzielę, następuje skrócenie czasu pracy o 8 godzin w danym okresie rozliczeniowym. Pracodawca może ustalić, czy narzuci pracownikom konkretną datę, czy pozwoli im samodzielnie „odebrać” czas wolny należny z tego tytułu. Aktualnie w polskim prawie funkcjonuje 13 świątecznych dni wolnych od pracy:

  • 1 i 6 stycznia;
  • 1 i 3 maja;
  • 15 sierpnia;
  • 1 i 11 listopada;
  • 25 i 26 grudnia;
  • święta ruchome (2 dni wielkanocne, Zielone Świątki, Boże Ciało).

Systemy czasu pracy dopuszczalne przez kodeks pracy

Okres rozliczeniowy czasu pracy może trwać zarówno dobę, jak i tydzień – a maksymalnie 4 miesiące. Jego długość zależy od przyjętego systemu pracy, rodzaju wykonywanych obowiązków, a nawet warunków atmosferycznych. Pracodawcy najczęściej konstruują umowy w taki sposób, by podsumowywać pracę w odstępach miesięcznych. W ich ramach – jeśli uzasadnia to rodzaj zadań, ich organizacja i warunki techniczne – mogą funkcjonować następujące rozwiązania:

  • podstawowy system czasu pracy;
  • system równoważnego czasu pracy – dopuszcza wydłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do:
  • 12 godzin;
  • 16 godzin (dozór urządzeń lub częściowe pozostawanie w pogotowiu do pracy);
  • 24 godziny (straż pożarna, służby ratownicze, ochrona mienia i osób).
  • praca w ruchu ciągłym – umożliwia przedłużenie czasu pracy do 43 godzin przeciętnie na tydzień i do 12 godzin na dobę. Przedłużony tygodniowy wymiar czasu pracy nie może przekraczać 4 godzin na każdy tydzień okresu rozliczeniowego, w którym dochodzi do przedłużenia czasu pracy;
  • system skróconego tygodnia pracy – umożliwia skrócenie tygodnia pracy poniżej 5 dni i wydłużenie dobowej normy czasu pracy do 12 godzin. W takich przypadkach obowiązuje wyłącznie miesięczny okres rozliczeniowy;
  • system pracy weekendowej – podobnie jak wariant powyżej, można go wdrożyć na pisemny wniosek pracownika. Dopuszczalne jest świadczenie pracy w piątki, soboty, niedziele i święta oraz przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin;
  • system przerywanego czasu pracy – dopuszcza przerwanie pracy na maksymalnie 5 godzin w ciągu doby. Przerwa nie wlicza się do czasu pracy, ale za czas przestoju pracownikowi przysługuje 50% standardowego wynagrodzenia;
  • zadaniowy czas pracy.
Zobacz także:  Uczestniczenie w szkoleniach BHP – regulacje prawne

Najważniejsze regulacje względem rozkładu czasu pracy

Nie wszyscy pracownicy muszą świadczyć pracę według tego samego schematu godzin. Istnieje możliwość złożenia pisemnego wniosku o ustalenie indywidualnego rozkład czasu pracy. Obowiązujące w danym zakładzie zasady powinny znaleźć się w jednym z wewnętrznych dokumentów:

  • regulaminie pracy;
  • układzie zbiorowym pracy;
  • obwieszczeniu pracodawcy.

Takiego obowiązku nie ma tam, gdzie rozkład czasu pracy reguluje bezpośrednio prawo pracy, umowa lub inne, zawierane indywidualnie porozumienie. Ważne, by przestrzegać poniższych regulacji:

  • w porze nocnej nie mogą pracować kobiety w ciąży, osoby młodociane i (jeśli nie wyrażą takiej zgody) osoby opiekujące się dzieckiem w wieku do 4 lat;
  • rozkład czasu pracy należy przekazać pracownikowi pisemnie lub elektronicznie najpóźniej na tydzień przed rozpoczęciem okresu rozliczeniowego, którego dotyczą ustalenia w rozkładzie;
  • można ustalić ruchomy czas pracy, przy czym ponowne wykonywanie obowiązków w tym samym dniu nie stanowi nadgodzin, jeśli wcześniej nie zostały wypełnione uzgodnione normy dobowe;
  • zobowiązania nie mogą naruszać praw do minimalnego odpoczynku dobowego i tygodniowego.

Czas pracy w godzinach nadliczbowych i odpoczynek od pracy

Tzw. nadgodziny są pracą świadczoną ponad normy czasu pracy obowiązujące danego pracownika. Pracodawca może zobowiązać swoich podwładnych do podejmowania jej wyłącznie w razie szczególnych potrzeb i konieczności prowadzenia akcji ratowniczej lub usunięcia awarii – czynności niezbędnych do ochrony ludzkiego życia, mienia lub środowiska naturalnego. Za czas pracy w godzinach nadliczbowych pracownikowi przysługuje czas wolny w tym samym okresie rozliczeniowym lub dodatek do wynagrodzenia w wysokości 50%, lub 100%. Limity nadgodzin wynoszą:

  • 13 godzin na dobę;
  • 48 godzin w skali tygodnia;
  • 150 godzin w roku kalendarzowym.

Wymagane przepisami przerwy w pracy wpływają na jej czas

Pracownikom przysługuje co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w trakcie doby. Może zostać skrócony w przypadku akcji ratowniczych oraz wobec pracowników zarządzających i głównych księgowych. Tygodniowy czas pracy musi uwzględniać co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, z czego 24 powinny przypadać na niedzielę. Dla pracowników młodocianych prawo przewiduje 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego.

Zobacz także:  Choroba zawodowa pracownika – sprawdź, czym jest choroba zawodowa i narażenie zawodowe. Jakie obowiązki ma pracodawca?

Czas pracy – przerwy, ewidencja godzin pracy, zwolnienia od pracy

Jeśli dzienny wymiar czasu pracy pracownika wynosi minimum 6 godzin, przysługuje mu 15 minut przerwy wliczanej do czasu pracy. Dla osób młodocianych te wartości są na poziomie 4,5 godziny i 30 minut. Pracodawcy mogą wprowadzić do 60 minut przerwy na posiłek lub załatwianie osobistych spraw przez pracowników – nie wlicza się ona do czasu pracy. Obowiązek ewidencji godzin pracy służy ustalaniu wszelkich wynagrodzeń i świadczeń, a pracownicy mają mieć dostęp do zawartych w niej informacji. Zwolnienia, które redukują czas pracy bez wpływu na wynagrodzenie, wymagają usprawiedliwienia lub specjalnych okoliczności:

  • oddawania krwi;
  • ślubu;
  • narodzin dziecka;
  • zgonu lub pogrzebu bliskiej osoby;
  • poddawania się istotnym czynnościom medycznym (obowiązkowe badania lekarskie, szczepienia ujęte w wykazie).

Na dopuszczalny czas pracy wpływa wiele czynników. A ogólny charakter wielu przepisów sprawia, że na tym tle może niestety dochodzić do sporów pomiędzy pracodawcami i pracownikami.

Zobacz także:
Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Następny artykuł
szkolenia bhp dla pracodawców

Szkolenia BHP dla pracodawców – jak wyglądają, kto je przeprowadza? Najważniejsze informacje

Zobacz też