Piktogramy chemiczne to oznakowanie określające rodzaj zagrożenia stwarzanego przez dany materiał. Dzięki tego typu oznaczeniom pracownicy oraz inne osoby przebywające na terenie zakładu przemysłowego mają świadomość na temat tego, jak należy postępować z niebezpiecznymi substancjami lub mieszaninami. Znaki chemiczne nie likwidują ryzyka związanego np. z wyciekiem niebezpiecznych substancji chemicznych. Z drugiej jednak strony pozwalają one ograniczyć negatywne konsekwencje.
Klasyfikacja chemikaliów. Jaka jest podstawa prawna i dlaczego stosuje się system oparty o GHS?
Jeśli chodzi o sposób klasyfikacji i oznakowania chemikaliów, to najważniejszym rozwiązaniem w tym zakresie jest tzw. system GHS. Skrótowiec ten pochodzi od angielskiej nazwy: Global Harmonised System. W języku polskim oznacza to Globalnie Ujednolicony System Klasyfikacji i Oznakowania.
Wprowadzenie międzynarodowych regulacji w tym zakresie było niezbędne. Takie rozwiązanie pozwala na wdrożenie zunifikowanego systemu. Jest to ważne szczególnie w takich branżach jak na przykład:
- transport,
- przemysł rafineryjny i petrochemiczny,
- rafineria,
- produkcja.
Kto korzysta z klasyfikacji chemikaliów?
Adresatami informacji zamieszczonych w tego typu oznaczeniach są różne grupy odbiorców. Pracownicy zatrudnieni w przemyśle to tylko część osób, które korzystają z oznaczeń chemicznych. Informacje z GHS są przydatne również dla kierowców, klientów oraz służb ratowniczych. Przykładowo, przedstawiciele pogotowia czy straży pożarnej wiedzą dzięki temu, w jaki sposób należy prowadzić akcję ratunkową.
Dlaczego ujednolicenie oznaczeń GHS to konieczność?
Jest tak, ponieważ przedsiębiorstwa przemysłowe czy transportowe bardzo często działają na rynkach międzynarodowych. W takiej sytuacji konieczne było stworzenie jednolitego, prostego systemu zrozumiałego niezależnie od narodowości odbiorców. Klasyfikacja ta została przyjęta jeszcze w latach 2002-2003, jako efekt prac prowadzonych podczas Szczytu Narodów Zjednoczonych ws. Zrównoważonego Rozwoju.
Harmonizacja GHS na grunt europejskiego prawa wspólnotowego
W następnych latach zostały podjęte działania mające na celu harmonizację klasyfikacji GHS z prawem obowiązującym w Unii Europejskiej. Efektem prowadzonych przez kilka lat działań było rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady numer 1272/2008, określane także jako tzw. rozporządzenie CLP (z języka angielskiego Classification, Labelling and Packaging, czyli klasyfikacja, oznaczanie i pakowanie). Akt prawny wszedł w życie w 2009 roku.
Jak wyglądają piktogramy chemiczne zgodne z klasyfikacją GHS oraz rozporządzeniem CLP?
Przyjęte rozwiązania zakładają, że ostrzeganie za pomocą prostych piktogramów to najlepsza droga do zapewnienia bezpieczeństwa. Symbole te wg CLP mają postać kwadratu z czerwoną obwódką. Kwadrat ten jest odwrócony i przypomina deltoid. Charakterystyczny kształt kwadratu ustawionego na wierzchołku pozwala odróżnić piktogramy chemiczne np. od znaków przeciwpożarowych czy ewakuacyjnych.
Na wspomnianym białym tle z czerwonym obramowaniem znajdują się czarne symbole. Elementy te pełnią kluczową rolę, jeśli chodzi o wartość informacyjną piktogramów chemicznych. Pokazują one, z jakim rodzajem zagrożenia powinny liczyć się osoby przebywające na terenie zakładu.
Piktogramy chemiczne. O jakim rodzaju zagrożenia informują te znaki ostrzegawcze?
Zasadniczo, rodzaje zagrożeń wskazywanych przez piktogramy chemiczne GHS są zgrupowane w cztery główne kategorie czynników ryzyka. Znaki wskazujące rodzaj zagrożenia są podzielone na oznaczenia odnoszące się do:
- zagrożeń fizycznych,
- zagrożeń dla zdrowia,
- zagrożeń dla środowiska naturalnego,
- zagrożeń dla środowiska dziury ozonowej.
Jakie rodzaje niebezpieczeństw wchodzą w skład każdej spośród wyżej wymienionych grup?
Zagrożenia fizyczne (fizykochemiczne)
Grupa ta obejmuje mieszaniny i substancje we wszystkich stanach skupienia, to znaczy materiały stałe, ciecze oraz gazy. Ze względu na swoje właściwości i sposób reakcji na niektóre czynniki z otoczenia (np. poziom wilgoci czy temperaturę) mogą one stworzyć poważne zagrożenie dla osób znajdujących się w pobliżu. Do rozwiązań w tym zakresie zalicza się między innymi substancje:
- korodujące metale. Wśród tego typu substancji znajdują się np. niektóre kwasy,
- wybuchowe. Nitroglikol, pentryt oraz nitrogliceryna to tylko niektóre z nich,
- łatwopalne. Mogą być to substancje stałe, ale także ciecze (benzyna) i gazy (np. wyroby aerozolowe i gaz ziemny), które w odpowiednich warunkach przyczyniają się do powstania ognia. W przypadku tego typu mieszanin temperatura zapłonu jest zazwyczaj bardzo niska.
Zagrożenia dla ludzkiego zdrowia
Niektóre mieszaniny chemiczne mogą wywołać poważny uszczerbek na zdrowiu, a nawet spowodować utratę życia osoby poszkodowanej. To właśnie tego typu substancje znajdują się w grupie piktogramów chemicznych określanych jako zagrożenia dla zdrowia człowieka. Aby poinformować pracowników o wymogu zachowania ostrożności, stosuje się takie etykiety jak na przykład:
- „toksyczność ostra”. Na piktogramie umieszczona jest wówczas trupia czaszka oraz dwa skrzyżowane piszczele. Ten dość charakterystyczny emblemat pokazuje, że dana substancja może mocno podrażnić skórę na różne sposoby, w tym na przykład poprzez wdychanie oparów, kontakt ze skórą czy układem pokarmowym;
- „substancje rakotwórcze i mutagenne”. Znak ten stosuje się m.in. w przypadku substancji, które w czasie kontaktu z ludzkim organizmem mogą negatywnie oddziaływać na komórki oddechowe i rozrodcze. Nietrudno rozpoznać ten piktogram — znajduje się na nim ludzkie popiersie pokryte białą gwiazdą;
- „substancje żrące”. Do tej kategorii zalicza się substancje, które mogą spowodować uszkodzenia skóry oraz oczu. Jak rozpoznać piktogram? Nie jest to trudne: znajdują się na nim dwie próbówki oraz ludzka dłoń;
- „substancje drażniące”. Tego typu mieszaniny mogą w szkodliwy sposób oddziaływać na ludzkie oczy, skórę, drogi oddechowe oraz narządy wewnętrzne. Ponadto, znak ten obejmuje środki o charakterze narkotycznym. Piktogram ten wyróżnia się prostotą w porównaniu z innymi oznaczeniami. Jest to po prostu duży, czarny wykrzyknik na białym tle otoczonym czerwoną ramką.
Zagrożenia dla środowiska naturalnego
Do grupy tej zalicza się takie substancje chemiczne, które mogą wywołać toksyczność ostrą lub przewlekłą dla środowiska wodnego. Toksyczność ostra oznacza, że dana substancja może zaszkodzić żyjącym w wodzie organizm wskutek krótkotrwałego oddziaływania danego środka na zbiornik wodny. Z kolei toksyczność przewlekła jest mniej szkodliwa w krótkiej perspektywie, ale w dłuższym okresie również może zaburzyć funkcjonowanie lokalnego ekosystemu wodnego.
W tej kategorii wykorzystuje się wyłącznie jeden typ piktogramu. Znak ten przedstawia pozbawione gałęzi, obumarłe drzewo oraz odwróconą, nieżywą rybę.
Zagrożenia dla środowiska dziury ozonowej
Substancje chemiczne, które wskutek nieodpowiedniego składowania czy wykorzystania mogą przyczynić się do pogłębiania zjawiska dziury ozonowej, zostały zaliczone do tzw. dodatkowej unijnej klasy zagrożeń. W skład tej grupy wchodzą takie szkodliwe substancje i mieszaniny, które mogą doprowadzić do naruszenia struktury warstwy ozonu.
Piktogramy chemiczne są powszechnie stosowane w zakładach przemysłowych, ale także w takich miejscach jak na przykład stacje benzynowe czy zbiorniki paliwa w przedsiębiorstwach przemysłowych. Jeśli zobaczysz tego typu oznakowanie, miej się na baczności. Nawet jeśli sytuacja wydaje się być stabilna, musisz liczyć się z tym, że nieostrożne zachowanie (Twoje lub osoby z otoczenia) może doprowadzić do zdarzenia katastrofalnego w skutkach.
Zobacz także:- Zagrożenia chemiczne na stanowisku pracy – rodzaje zagrożenia i występowanie
- Znaki zakazu BHP – charakterystyczne cechy i rozmieszczenie
- Znaki ewakuacyjne. Jak należy je rozmieścić, by zadbać o pracowników w budynku gospodarczym?
- Znaki przeciwpożarowe. Jakie są najczęściej stosowane znaki bezpieczeństwa PPOŻ? Oznakowanie ewakuacyjne PPOŻ a normy ISO
- Państwowa Inspekcja Sanitarna – zadania inspekcji w zakresie nadzoru sanitarno-epidemiologicznego i zdrowia publicznego
